Over Kaarsen en Zwaarden: Innerlijke Vrede
Voor verschillende religies en wereldbeschouwingen vormt "innerlijke vrede" een belangrijk begrip, een sleutel tot wereldvrede, of zelfs dé (enige) sleutel tot wereldvrede. Er bestaat een grote verscheidenheid aan meningen over inhoud en "gewicht" van het begrip.
De taalverschillen kunnen al dubbelzinnigheden naar voren brengen. Het Engelse "peaceful" betekent zowel vredelievend als rustig. Ook in het Nederlands wordt vredig gebruikt wanneer we een soort rust bedoelen. Het is Indische "shanti" betekent "vrede", wat begrepen wordt als "innerlijke kalmte". Wanneer we dus lezen over "inner peace" kunnen we dit vertalen als "innerlijke vrede" en tevens als "innerlijke rust". Volgens de dertiende-eeuwse Japanse monnik Nichiren ontstaat innerlijke vrede door het overwinnen van de "drie vergiften" (onwetendheid, haat en hebzucht), zodat wie innerlijke rust heeft gevonden niet meer destructief handelt. Door het overwinnen van onwetendheid (over de aard van de mens), ontstaat het bewustzijn van verbondenheid en van mededogen.
Vraag is in hoeverre rust en vrede als gelijke begrippen kunnen gelezen worden. Naar aanleiding van "9/11" schrijft de Dalai Lama:
"Maar dit (de aanslagen) waren geen daden van spontane negatieve gevoelens. Zij waren het resultaat van zorgvuldige planning, wat hen alleen maar noch afschuwelijker maakt."
Inderdaad, misdaad, moord en oorlog, het ontwerpen van verschrikkelijke wapens, kunnen op de meest koelbloedige (kalme) wijze voltrokken worden. Hoe kunnen we "innerlijke vrede" verder begrijpen?
Innerlijke vrede is een vorm van zelfverzoening die kan bereikt worden door mentale training. Door oefeningen zuivert men zich van rust-verstorende (denk)gewoonten, lost men innerlijke conflicten op, zodat men een zekere vorm van innerlijk evenwicht vindt. Daardoor overwint men lijden, en treedt men fris de wereld tegemoet en is zo beter in staat een bijdrage te leveren tot een vredelievende samenleving.
Het zou echter jammer zijn de organische basis van innerlijke vrede uit het oog te verliezen. Bepaalde vervuilende stoffen die men opneemt uit de omgeving kunnen sterke onrust veroorzaken. Een tekort aan mineralen zoals magnesium, eveneens. Ook een foutje in de werking van bepaalde organen, bv de schildklier. Veel werken aan de computer kan epileptische verschijnselen veroorzaken, zelfs bij mensen die geen uitgesproken aanleg hebben voor epilepsie. Van elke van deze factoren is men zich niet altijd bewust en men heeft er niet altijd controle over. Milieuvervuiling is een mondiaal verschijnsel.
Wie belangstelling heeft in "innerlijke vrede" geeft dus best aandacht aan een vorm van hygiëne voor het zenuwstelsel, waartoe lichaamsbeweging, gezonde voeding, werkgewoonten, goede nachtrust, goede menselijke en seksuele contacten, ... behoren. Epilepsie, depressie, slaap, innerlijke onrust, ... het lijkt allemaal met elkaar verbonden. Rustgevende thee, kruidengeneeskunde, aromatherapie, sauna, massage, luisteren naar rustige muziek,... allemaal "dagelijkse" gewoonten die de rust ten goede kunnen komen. De Japanse tuin is een "kijk-en luister"-tuin, een visueel genot, met watergekabbel op de achtergrond. Een park, een bos, een wandeling op het strand. Kaarsmeditatie, het kijken naar het continue branden van de vlam brengt de geest tot rust. De kaars is ook een vrijwel universeel vredessymbool.
Ik gaf het reeds aan: sommige vervuilende stoffen komen uit het milieu. Maar ook de sociale contacten of de structuur van de maatschappij kunnen mensen de kast op jagen: onregelmatige werkuren, files, werkonzekerheid, opvoedingsproblemen, relatieproblemen,... . Eveneens allemaal onderwerpen die men niet ten volle kan controleren. Innerlijke vrede heeft dus ook een sociaal-politieke invalshoek. De maatschappelijke ordening kan maken dat de leden van een groep of van een samenleving met meer of minder innerlijke conflicten opgezadeld worden, en het dus, als het al mogelijk is, meer tijd en inspanning vraagt om deze te verwerken.
In tegenstelling tot het Engelse "satisfaction" of "fullfilement", verwijst "behoeftenbe-vredig-ing" naar vrede. Voldaan en vredig. Voor Marshal B. Rosenberg is behoeftenbevrediging de basis van geweldloosheid. Maar ook behoeftenbevrediging heeft een sociaal-politiek aspect.
In de Japanse, door Zen (in het bijzonder door de gedachten van de priester Takuan) geïnspireerde krijgskunst, spreekt men van fudochi, de lege en onbewogen geest. Als een rustige rivier die perfect de maneschijn weerspiegelt. Deze innerlijke rust maakt het mogelijk de situatie accuraat te beschouwen, én, om de juiste techniek en de aangepaste strategie probleemloos uit te voeren. Innerlijke vrede maakt een betere waarneming mogelijk en "garandeert" adequate actie. Hierbij zoekt men rust in de beweging. Innerlijke rust in een dynamisch en steeds veranderend geheel. "Niet-denken" ("no-mind"), leeg, spontaan en onbewust handelend, luisterend en inspelend op de situatie. "Mu" betekent leegte, en tal van begrippen verwijzen ernaar: mu-shin (zonder geest), mu-shotoku (zonder doel en niet gericht op winst).
Geweld zou men kunnen zien als een verstoring van rust. Zelfverdediging is pas voltooid na het herstellen van de rust, wanneer alle problemen zijn opgelost en de nodige na-zorg is verleend, wanneer mogelijke wonden zijn geheeld. Dit terugkeren tot rust is belangrijk, omdat anders een voortdurende toestand van alertheid ontstaat, die het lichaam uitput.
Conflicten kunnen erg belastend zijn en lijden veroorzaken. Innerlijke vrede is ook bedoeld om beter met dit lijden om te gaan en vrolijkheid te behouden, ondanks harde leefomstandigheden. Met de woorden van de Dalai Lama (A Human Approach to Worldpeace):
"Vandaar dat ik het belang benadruk van mentale training om lijden te kunnen doorstaan en om een blijvende toestand van geluk te bereiken.?"
Vele disciplines geven de beoefenaars meer zelf-verantwoordelijkheid, moedigen hen aan hun lot in eigen handen te nemen en zich weerbaar op te stellen. Dat is goed, vooral in een wereld van lijdzaamheid. Vrolijk blijven ondanks alles, is een goede zaak, als het niet doet vergeten, aan de oorzaken van het lijden de nodige aandacht te schenken. Wanneer aanmoedigingen tot zelf-verantwoordelijkheid en tot vrolijkheid overdreven worden, ontstaat een gevaar op valse schuldgevoelens. Slachtoffers worden dan slachtoffers-omdat ze-zich-niet-konden-verdedigen. De schuldvraag dreigt dan te verschuiven van dader naar slachtoffer.
Er bestaat een soort wederkerigheid tussen het uiterlijke en het innerlijke. Vredelievende leefomstandigheden maken vredelievende mensen. Vredelievende mensen bouwen aan een vredelievende samenleving. Vredescultuur is meer dan innerlijke vrede alleen. Innerlijke vrede is een noodzakelijk aspect van vredescultuur, maar wel slechts één aspect. Het moedigt mensen aan om de conflicten die door de gewelddadige zijde van onze samenleving in hen worden "ingeplant", op te lossen en te beëindigen, zodat deze niet verder woekeren, en zodat zij als mens hun rust terugvinden.
